باید امیدوار بود جنبش دموکراتیک و عدالت خواهانه ی داخل کشور هشداری برای ما باشد و ما را با چنان پشتوانه نیرومند و غنی ای همراه سازد که بتوانیم با اتکا به نفس و اطمینان خاطر قدم در راه هر ائتلافی با هدف تقویت مبارزات دموکراتیک و عدالت خواهانه و تدارک آلترناتیوی برای سرنگونی جمهوری اسلامی بگذاریم.
گفتگوی اخبار روز با ف. تابان
چرخش به چپ در جنبش های اعتراضی در ایران
گفتگوی اخبار روز با صاحب نظران در باره اوضاع ایران :
اخبارروز – علی مختاری: در ایران چه خبر است. پاسخ ساده و قدمت سوال به اندازه ی عمر جمهوری اسلامی است. ایرانیان با این سوال سر صحبت در باره اوضاع کشور را باز می کنند و می خواهند بدانند جمهوری اسلامی کی می رود. چنانکه چهل سال پیش در چنین روزهایی به چشم خود دیدند “شاه رفت”. جمهوری اسلامی تا به حال جان سختی نشان داده و به زور بگیر و ببند کارگران و فرودستانی که خیابان را تسخیر کرده اند می کوشد رفتن خود را به تعویق بیاندازد اما به نظر نمی رسد در برابر طوفانی که در راه است چنان پایدار باشد که ادعا می کند؛ چنان که شاه نبود و رفت. در ایران تقریبا روزی نیست که صدای اعتراض کارگران، فرودستان و فقرا، معلمان، دانشجویان، زنان، بازنشستگان، کامیونداران و… در گوشه ای از کشور بلند نشود. حکومت با تهدید و سرکوب می کوشد زنجیره ی اعتراضات را که از دی ماه ۹۶ به این سو به لحاظ کمی و کیفی رو به رشد است پاره کند. جمهوری اسلامی نمی خواهد بپذیرد زمانی که جوجه نوک زد و پوسته ی تخم ترک برداشت دیگر زمان را نمی توان به عقب برگرداند.
حالا در ایران چه خبر است، اعتراضات در ماه های اخیر در شکل و مضمون چه تحولی کرده، آیا می توان از یک سمت گیری مشخص و هدفمند اعتراضات جاری سخن گفت؟ نیروهای راست اپوزیسیون و اصلاح طلبان چگونه گاه با همصدایی کاذب می کوشند بر موج اعتراضات کارگران سوار شوند، آیا اعتراضات بدون رهبری به جایی می رسد، چپ در این میان چه وظیفه و نقشی دارد؟ این پرسش ها را با چند تن از چهره ها و صاحب نظران سرشناس چپ ایران در میان گذاشتیم. پاسخ هریک از آن ها را با فاصله ی زمانی کوتاه منتشر می کنیم.
با همین سوالِ «در ایران چه خبر است» به سراغ فواد تابان رفتیم. در ایران چه خبر است، زندگی روزمره ی سردبیر اخبار روز است. چه آن زمان که در جریان انقلاب فرهنگی به نمایندگی از طرف دانشجویان پیشگام در تلویزیون ظاهر شد تا از زبان نیروی چپ به مردم ایران بگوید در دانشگاه ها چه خبر است و چه در تمام سال های تبعید و تولید سایت اخبار روز به سهم خود می کوشد از نگاه چپ به بازتاب و تحلیل رویدادهای ایران بپردازد. گفتگوی ما را با ف. تابان سردبیر اخبار روز می خوانید:
اخبارروز: در ایران چه خبر است؟
ف. تابان: خبرهای زیادی است. اما قاعدتا در پایان این گفتگو ما باید بتوانیم به تصویر دقیق تری از پاسخ به این سوال برسیم. این روزها به سالگرد جنبش دی ماه نزدیک می شویم. مایلم از همین جا شروع کنم. هر کسی بسته به مدل برخوردش و نگاهش به جامعه و تحولات آن می تواند نقطه ی شروعی داشته باشد. مثلا برای خیلی ها ممکن است دور دوم تحریم ها و مناسبات جمهوری اسلامی و آمریکا، نقطه شروع باشد. من از جنبش دی ماه گذشته شروع می کنم. خیلی ها انتظار داشتند که در آن چند روز عمر حکومت به سر برسد، این اتفاق نیفتاد و انتظار به جایی هم نبود که چنین اتفاقی بیفتد. اما اغراق نیست اگر گفته شود که آن چند روز چهره ی ایران را عوض کرد. بازیگران عمده اش را جابجا کرد و در این یک سال حوادثی که روی داده است، همه تحت تاثیر آن حرکت بوده است. حرکتی که نخستین نشانه ی رودرویی مستقیم اقشار پائینی جامعه با حکومت بود. این را هم باید اضافه کنم که جنبش دی ماه، به عنوان نقطه ی شروع، حرکت خامی بود، که اکنون بر بستر آن ما شاهد جنبش ها و اعتراض های جاافتاده تر و متکامل تری هستیم.
اخبار روز: در طول دو دهه ی اخیر گفتمان اصلاح طلبی بر فضای سیاسی ایران حاکم بود. در این فاصله در کنار اعتراضات پراکنده اقشار و گروه های مختلف اجتماعی، حرکت دانشجویی تیر ۷٨، حرکت گسترده ی “رای من کو” معروف به جنبش سبز و خیزشی در دی ماه گذشته روی داده که بدون فاصله زمانی به اعتصاب و اعتراض زنجیره ای و جاری گارگران هفت تپه و فولاد اهواز پیوسته است. آیا این حرکات در امتداد یکدیگر هستند و یا آن که در نقطه ای از همدیگر فاصله گرفته اند.
ف. تابان: این حرکات را نمی توان در برابر هم قرار داد. اما یک امتداد ساده ی یکدیگر هم نیستند. آن چه که اشاره کردید تا پیش از دی ماه گذشته، جنبش هایی با مطالبات سیاسی – دموکراتیک است که منطبق با درک مسلط امروزی از دموکراسی یعنی انتخابات آزاد و دموکراسی سیاسی و حق رای در انتخابات پارلمانی است. این جنبش ها کمتر به موضوعات دیگر مثل عدالت اجتماعی توجه داشتند. قهرمانان این جنبش ها طبقه ی متوسط و چهره های مطرح آن هستند. از دی ماه اما ما شاهد چرخشی در این وضعیت هستیم. جنبش دی ماه هر چند از نظر ترکیب نیروهای شرکت کننده ی آن این چرخش را عیان کرده، اما در شعارهای – گاه التقاطی اش – هنوز نه. این چرخش در دور اخیر حرکات و جنبش های کارگری، دانشجویی، معلمین و بازنشسته ها و در شعارها و مطالبات آن ها برجسته شده است. این حرکت ها به تدریج به آن دموکراسی طلبی پیشین یک سمت و سوی اجتماعی می دهد. دموکراسی را در ایران جهت دار می کند. همان جهتی که باید داشته باشد و می تواند اقشار اجتماعی گسترده و پائینی جامعه را به حرکت در آورد. ترکیب این نیروها، یعنی جنبش های متعلق به کارگران و فرودستان با همراهی اقشار متوسط جامعه است که می تواند کارساز شود.
اخبار روز: حکومت همراه با سرکوب معترضان می کوشد این تلقی را جا بیندازد که مضمون اعتراضات اقتصادی است و نه سیاسی و در مطالبات معترضان عبور از جمهوری اسلامی مطرح نیست. اما ما شاهد هستیم که در بیانیه ها و تظاهرات خودجوش و یا سازمان یافته کارگران، معلمان و سایر اقشار از مطالبات دفاعی از قبیل دستمزد معوقه، امنیتت اشتغال تا نفی جمهوری اسلامی طرح می شود، آیا می توان از یک سمت گیری مشخص و هدفمند اعتراضات جاری سخن گفت؟ نشانه های آن چیست؟
ف. تابان: مهم نیست که حکومت یا هر کس دیگری این رشته ی اعتراضات را چگونه نام گذاری می کند. مهم تر این است که این اعتراضات نشانه های تازه ای از مبارزه مردم ایران علیه استبداد، اختناق، فقر و بی عدالتی و سرمایه داری را به نمایش می گذارد. این ها خصوصیات مهمی است که تا به حال در جنبش هایی که علیه حکومت پدید آمده است، وجود نداشته و یا کمتر وجود داشته است. اگر دی ماه یک شورش به تعبیری کور از اقشار فرودست جامعه با شعارهای التقاطی و ناروشن بود که به طور مثال هم محکومیت دیکتاتوری و هم تجلیل از دیکتاتور را در کنار هم قرار می داد، در جنبش فعلی ما برای اولین بار شاهدیم که طبقه ی کارگر در محور مبارزات اجتماعی قرار گرفته است و بخش های دیگر جامعه، از معلمین، دانشجویان، بازنشستگان، فعالان محیط زیست، مال باختگان و زنان را به تحرک وا داشته است. ترکیب اجتماعی جنبش های اخیر را به طور عمده همین نیروها تشکیل می دهند. این جنبش ها سطح اعتراضات در ایران را از مقابله با استبداد و تلاش برای دموکراسی سیاسی فراتر برده و ساختار اقتصادی متکی بر ناعدالتی و فقر و فلاکت توده ای را مورد اعتراض قرار داده اند. بیانیه های سندیکاها و تشکل های کارگری، تشکل های فرهنگی و دانشجویی، تحلیل های بسیار درخشان و عمیقا اجتماعی و طبقاتی از اوضاع فعلی و نقد سیاست های اقتصادی حکومت است. خواست هایی نظیر پایان دادن به خصوصی سازی همراه با نظارت کارگری، اعتراض به کالایی کردن جنبه های مختلف زندگی، بهداشت، درمان و آموزش رایگان، حفظ محیط زیست، خواست هایی هستند که سیاست اقتصادی نئولیبرال حاکم بر کشور و پایگاه طبقاتی استبداد حاکم را هدف گرفته اند و توانسته اند مطالبات سیآسی را با مطالبات اقتصادی – اجتماعی توام کرده و به مبارزه ی دموکراسی خواهانه در ایران سمت و سویی عدالت طلبانه بدهند. بنابر این می شود به سوال شما این طور پاسخ داد که بله، این اعتراضات دارای سمت گیری مشخص و هدفمندی هستند که دموکراسی سیاسی را با عدالت اجتماعی همراه می کنند و از این جهت قادرند ضعف همه ی جنبش های تاکنونی را جبران کرده و طبقات و اقشار گسترده ای را به میدان مبارزه بکشانند.
اخبار روز: آیا احتمال ندارد این حرکات سرکوب شوند؟
ف. تابان: در یک حکومت دیکتاتوری، سرکوب جنبش های اعتراضی همیشه یکی از حالت هاست. همین حالا هم با بگیر و ببندها و دستگیری های گسترده، اعتراضات کارگری در اهواز و شوش را تا حدودی مهار کرده اند. اما این وضعیت ها موقتی است. شعارها و ایده هایی که در جریان این اعتراضات مطرح شد، به بخشی از خودآگاهی طبقه ی کارگر ایران تبدیل شده است. مبارزه با خصوصی سازی و کنترل و نظارت کارگری را دیگر نمی توان از طبقه ی کارگر ایران گرفت. چنین شعارهایی در هر برآمد کارگری و اجتماعی در ایران مجددا مطرح خواهند شد.
اخبار روز: تغییر گفتمان اعتراضات از مطالبات و روش اقشار متوسط که عمدتا نگاه به رفرم دارد به غلبه ی گفتمان رادیکال فرودستان در حرکات اعتراضی چه تاثیری در موقعیت جریان اصلاح طلبی دارد؟ آیا نقش نیروی اصلاح طلبی در سپهر سیاسی ایران پایان یافته و دیگر نمی تواند در سمت دهی بر تحولات اثر بگذارد؟
ف. تابان: اصلاح طلبان دارای یک نیروی اجتماعی در جامعه ی ایران هستند. نیروهای آن ها در میآن اقشار متوسط و متوسط به بالای جامعه است و نمی توان گفت نقش نیروی اصلاح طلب در سپهر سیاسی ایران پایان یافته و دیگر نمی توانند در سمت دهی تحولات اثر بگذارد. چنین انتظاری هم نباید داشت. آن چه مهم است این است که هژمونی اصلاح طلبان در میان اقشار گسترده ی معترض به جمهوری اسلامی اگر هم پایان نیافته باشد، اما صدمات بسیار جدی خورده است. آن ها در تحولات جاری در حاشیه قرار گرفته اند. جنبش دی ماه سال گذشته و رفتاری که اصلاح طلبان نسبت به آن نشان دادند – این رفتار بسیار شبیه به رفتار نیروی سرکوبگر حکومت بود- به برتری هژمونیک آن ها ضربه ی اساسی وارد کرد. ممکن است اصلاح طلبان هنوز هم بتوانند در مقاطعی مثل انتخابات نقش موثری ایفا کنند. آن ها در تبلیغات و جنگ روانی بسیار توانمند هستند. توانمندی آن ها به طور عمده بر روش های عوام فریبانه اما موثر متکی است. اصلاح طلبان متکی بر آگاهی مردم حرکت نمی کنند، ان ها سوار بر ترس مردم می شوند، ترسی که خود در پدید آوردن آن نقش موثری دارند. اما این ترس می تواند در اقشار و گروه هایی که چیزی برای از دست دادن دارند، موثر واقع شود. در اقشار پائینی جامعه، در صفوف کارگران و دیگر زحمتکشان که زندگی در جمهوری اسلامی برایشان جهنم است، این ترس کمتر می تواند کاربرد داشته باشد.
گسترش جنبش های اعتراضی فعلی اصلاح طلبان را بیشتر به حاشیه خواهد راند، زیرا آن ها نه تنها نمی توانند چنین مطالباتی را مطرح و از آن ها حمایت کنند، بلکه خود هدف چنین مبارزه ای هستند. هم در هفت تپه و هم در فولاد اهواز، سخنرانی های نمایندگان کارگران آشکارا آن ها را هدف گرفته و از نقششان در رساندن وضعیت کارگران ایرانی به این سطح اسف بار زندگی و مشارکت آن ها در فساد و غارت تهیدستان پرده بر می داشت. اصلاح طلبان بخشی از همان ساختار سیاسی و اقتصادی هستند که طبقه ی کارگر ایران که به دنبال نظارت کارگری است، معلمان و دانشجویانی که آموزش و درمان و بهداشت رایگان و متناسب می خواهند و همه ی کسانی که علیه کالایی سازی مداوم همه ی جنبه های زندگی در ایران مبارزه می کنند… به آن اعتراض دارند.
اخبار روز: با شدت گرفتن اعتراضات کارگران، معلمان و فرودستان ما شاهد چرخش در رفتار نیروهای راست اپوزسیون و بخشی از اصلاح طلبان نسبت به این اعتراضات هستیم، این دو جریان که در برنامه اقتصادی چندان تفاوتی با هم ندارند هریک به شکلی می کوشند از طریق دفاع از اعتصاب کارگران و یا تحصن معلمان و همصدایی با بخشی از مطالبات آنان خیزش فرودستان را مصادره به مطلوب کنند. این همپوشانی جریان راست و نئولیبرال با اعتراضات نیروی رادیکال تا کجا می تواند دوام یابد؟
ف. تابان: صرف نظر از دعوا بر سر قدرت که قابل فهم است و اساسا یک مبارزه ی سیاسی است، نیروهای راست اپوزیسیون که احتمالا باید منظورتان جریانات مدافع سلطنت و نیز طیف محدودی از جمهوری خواهان که در چارچوب نئولیبرالیسم می گنجند، باشد و اصلاح طلبان، با هم اختلافات عمده ای در زمینه ی ساختار اقتصادی کشور ندارند، همه ی آن ها کم و بیش از برنامه هایی دفاع می کنند که به برنامه های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول و ارگان های اصلی مالی جهانی مشهور است. اما خلاف اصلاح طلبان که جنبش های اعتراضی – به دلیل ماهیت ضدحکومتی آن، آن ها را به طور مستقیم زیرضرب می گیرد و به حاشیه می راند – نیروهای راست اپوزیسیون تا آن جا که این مبارزات متوجه ی تضعیف جمهوری اسلامی است از آن حمایت می کنند. این حمایت حمایت صادقانه ای نیست، نوعی سواستفاده است. تا جایی که من می دانم نیروهای راست طیف اپوزیسیون – راست از نظر موقعیت طبقاتی مورد نظرم است – با هیچ کدام از اهداف اساسی که کارگران، معلمان و دانشجویان و دیگر اقشار جامعه در زمینه ی تغییرات ساختار اقتصادی و سمت گیری های اجتماعی و سوسیالیستی مطرح می کنند، مواقق نیستند. آن ها نه تنها طرفدار دولتی کردن نیستند، که به شدت مدافع خصوصی سازی و کوچک کردن دولت هستند. شعار بسیار هوشمندانه ای که کارگران در تکمیل دولتی کردن مطرح کرده اند یعنی نظارت کارگری، نمی تواند مورد پذیرش این ها باشد، آموزش و بهداشت و درمان رایگان نمی تواند جزو برنامه ی آن ها قرار گیرد. آن ها خود جزو نیروهایی هستند که می خواهند همه ی جنبه های زندگی را به کالا تبدیل کنند. از همین رو می بینیم که در حمایت خود از این جنبش اعتراضی مطالبات اصلی آن را یا تحریف می کنند و یا در برابر آن ها سکوت می کنند. مبارزه جاری در ایران، مبارزه علیه جنبه های مختلف نئولیبرالیسم است که این نیروی اجتماعی – راست اپوزیسیون – را نیز هدف می گیرد. آن ها نه می توانند و نه مایلند میدان دار چنین مبارزه ای بشوند و در صورت گسترش آن، در راه موفقیتش کارشکنی خواهند کرد.
اخبار روز: اعتراض علیه جمهوری اسلامی محدود به کارگران، معلمان و اقشار کم در آمد نیست. ما در کنار شکاف طبقاتی، شکاف اتنیکی، شکاف مدرن و سنتی، شکاف نسلی، شکاف جنسیتی و… انواع تبعیض را داریم. کارگران بنا به موقعیت کاری خود زیر چتر نهادهای کارگری متشکل عمل می کنند. برای سایر اقشار چه شکلی از سازماندهی قابل تصور است؟ چپ ها در این ارتباط چه وظیفه ای دارند؟
ف. تابان:پاسخ به این سوال را خود فعالان اجتماعی در عرصه های مختلف داده اند. ما امروز با چنان وسعتی از تشکل ها و نهادهای مدنی و شبکه های اجتماعی مواجه هستیم، که به هر صحنه ای که از اجتماع بنگریم، می توانیم نمونه هایی از آن ها را ببینیم. این موضوع که این نهادها و شبکه ها چگونه به هم خواهند پیوست و یکدیگر را تقویت خواهند کرد و رودخانه ی عظیمی را به راه خواهند انداخت، در جریان گسترش جنبش های اعتراضی قدم به قدم شکل خواهد گرفت و جلو خواهد رفت. کار کسی مثل من پیشنهاد شکل معینی از سازماندهی نیست، بهتر است این کار به عهده ی خود فعالینی که در وسط مبارزه هستند گذاشته شود. انواع سازماندهی ها از درون جنبش های اعتراضی و توسط فعالین این جنبش ها کشف و به کار گرفته خواهد شد. وظیفه ی چپ ها در این مورد هم طبعا همان وظایف عمومی است که ما در اینجا در مورد آن گفتگو می کنیم.
اخبار روز: بخشی ازنیروهای راست اپوزسیون از جمله سلطنت طلبان با استناد به یکی دو شعار که در آغاز قیام دی ماه طرح شد ادعا می کنند که خیزش دی ماه نه تنها ادامه ی انقلاب بهمن نیست بلکه گسست از ایدئولوژی آن است. آیا حرکت اعتراضی مردم در دی ماه علیه جمهوری اسلامی بازگشت به گذشته و دوری از اهداف انقلاب بهمن است؟
ف. تابان:نمی دانم منظور از «ایدئولوژی انقلاب بهمن» چیست؟ همه ی حرف هایی را هم که نیروهای راست اپوزیسیون و سلطنت طلبان می گویند نباید جدی گرفت. آن ها مایلند با اتکا به یکی دو شعار در جریان اعتراضات دی ماه گذشته به رویاهای خود میدان بدهند. ما اما بهتر است دیگر در دی ماه ۹۶ متوقف نمانیم و آن ها را با رویاهایشان تنها بگذاریم. دی ماه ۹۶ حالا به مبارزات پائیز ۹۷ گره خورده و در این مبارزات به بلوغ بیشتری رسیده است. من در پاسخ به سوال قبلی به این نکته اشاره کردم که جنبش اعتراضی فعلی خصوصی سازی، پولی ساختن همه ی شئون جامعه و نظارت کارگری و شورایی را مطرح کرده است و این ها خواست هایی علیه هر نوع سیآدت طبقاتی هستند. گسترش این جنبش ها خواه ناخواه بسیاری از گرایش هایی را که امروز به لطف رسانه های قدرتمند در خارج از کشور خودنمایی می کنند، را به حاشیه خواهد راند و در تنگنا قرار خواهد داد. دست کم پرسش های جدی را در میان هواداران آن ها هم مطرح خواهد کرد. به یک مثال در این مورد اشاره می کنم. امروز اپوزیسیون راست به طور مرتب بر ایده ی «حکومت سکولار» تبلیغ می کند. بسیاری از نیروهای دیگر و از جمله برخی چپ ها هم با این ایده همراهی کرده و آن را آلترناتیو حکومت جمهوری اسلامی می دانند. اما گسترش جنبش های اجتماعی در ایران خواه ناخواه جامعه ی ایران و همه ی نیروهای سیاسی را با این پرسش مطرح می کند که این «حکومت سکولار» قرار است به خواست هایی که امروز در خیابان های شوش و اهواز و در بیانیه های دانشجویان و معلمان مطرح شده است، چه پاسخی بدهد؟ برای کارگران ایران سکولار بودن حکومت کافی نیست، تامین زندگی و معاش و رفاه اجتماعی هم شرط است. کارگران ایران امروز دنبال نظارت کارگری، سطح متناسبی از حقوق و دستمزد و دیگر مطالبات خود هستند. معلم و دانشجو نظام آموزشی رایگان می خواهند. مردم ایران بهداشت و درمان متناسب می خواهند. وقتی این جنبش ها گسترش یابد، هیچ کس نمی تواند خود را پشت یک شعار ناروشن «حکومت سکولار» پنهان کند. باید مضمون اجتماعی حکومت موردنظر خود را به روشنی ارایه دهد.
اخبار روز: من شخصا انقلابی را نمی شناسم که بدون رهبری به ثمر رسیده باشد. حالا رهبری یک شخص کاریزماتیک باشد، یا یک و چند حزب متحد و یا ترکیبی از این اینها. به نظر شما با توجه به نامتجانس بودن مخالفان جمهوری اسلامی مسئله رهبری تحولات آتی در ایران چگونه پیش خواهد رفت؟
ف. تابان:به نظر من باید با دید تازه ای به مفهوم رهبری نگاه کنیم. در جریان تحولات قرن اخیر ما کمتر با رهبری های کلاسیک و به ویژه رهبری احزاب مواجه بوده ایم. شکل های تازه ای از سازماندهی و بسیج و فراخوان پدید آمده اند که قبلا وجود نداشته اند. رهبری ها بیش از پیش از شکل هرمی خود خارج شده و ابتکار عمل به دست نهادها و تشکل هایی که مستقیما از دل مبارزات مردم پدید می آیند می افتد. این البته بحث بازی است.
در میان نیروهای سیاسی هر وقت از «رهبری» صحبت می شود، معمولا نگاه ها به تشکل ها و احزاب موجودی که به طور عمده در خارج از کشور مستقر شده اند، معطوف می شود. هر چند در جنبش های اجتماعی هیچ احتمالی را به طور کلی نمی توان نفی و یا رد کرد، اما اگر جنبش اعتراضی در داخل کشور در همین بستری که شکل گرفته و اینجا مورد گفتگو قرار گرفت پیش برود، به نظر من ایجاد یک رهبری در خارج از کشور برای آن از شانس بالایی برخوردار نیست. دلیل این موضوع خلاف برخی استدلالاتی که می شود، دلایل فنی و دشواری های سازماندهی نیست، بلکه به موضوعاتی بر می گردد که پیش از این مورد تاکید قرار دادم. تلاش رسانه ها و دستگاه های تبلیغاتی اصلی در خارج از کشور برای مطرح کردن شخصیت هایی به عنوان رهبران جنبش های مردمی در ایران با یک دشواری بزرگ مواجه است. نه در طیف سلطنت طلبان و نه در طیف جمهوری خواهانی که در خارج از کشور به جریانات راست اجتماعی تعلق دارند، کسی را پیدا نمی کنید که مدافع خواست های عدالت طلبانه، برابری خواهانه و ضدسرمایه داری کارگران و زحمتکشانی باشد که قدم به میدان مبارزه گذاشته اند. آن ها را با دوپینگ بی بی سی و من و تو و ایران انترنشنال هم نمی توان بر صدر این جنبش های اعتراضی و مطالباتی نشاند. هر قدر این جنبش ها گسترش یابند و قدرت پیدا کنند، شانس چنین نیروهایی برای رهبری کمتر می شود.
جنبش وقتی به راه بیفتد از درون خود پدیده های پیش بینی نشده و حتی اعجاب آوری را بیرون می دهد. همین الان هم اگر نگاه کنیم، جای چهره های سیاسی مطرح سابق را، چه در طیف اصلاح طلبان حکومتی و چه در میان نیروهای اپوزیسیون خارج از کشور، فعالان تازه ای که از درون این مبارزات سر برآورده اند گرفته اند. آن ها به چهره ها و شخصیت های محبوب مبارزه مردمی تبدیل شده اند. ما در میان دانشجویان و معلمان شاهد ایجاد تشکل هایی هستیم که استعداد رهبری گروه های اجتماعی مربوط به خود را دارند. در میآن کارگران چهره های بارزی رخ نموده اند. همه ی این ها نشانه های مثبتی است که جنبشی که به راه افتاده می تواند ابزار سازماندهی و رهبری خود را هم تولید کند.
نیروهای چپ اگر بتوانند خود را بازسازی کرده و حساسیت شرایط فعلی را دریابند، بیشترین شانس را دارند که هم از این موقعیت بهره برداری کرده و به وضع خود سر و سامانی بدهند و هم این جنبش ها را در حد امکانات خود تقویت کنند. شعارها و خواست هایی که اکنون در خیابان های ایران و در بیانیه های مختلف معترضین مطرح می شود، در اساس شعارهای آن هاست، شعارها و مطالباتی است که آن ها سال ها در جهت آن –کم یا بیشتر – مبارزه کرده و آن ها را مطرح کرده اند. این برتری و امتیاز آن ها نسبت به سایر جریانات اجتماعی است. موضوع این است که چپ از این وضعیت چطور استفاده خواهد کرد؟
اخبار روز: نحله های مختلف مخالفان جمهوری اسلامی در باره ی همکاری موردی، اتحاد و ائتلاف کم کار نکرده اند اما هیج کدام از جریانات، چه چپ و چه مخالفان راست اپوزیسیون به جز ایجاد تجمع های کوچک تا به حال به جایی نرسیده اند. آیا این ناتوانی در ایجاد ائتلاف و اتحاد ناشی از وضعیت عینی و سرنوشت مقدر مخالفان است و یا این که می توان بر این دور باطل نقطه پایان گذاشت. چگونه؟
ف. تابان: پاسخ به این سوال برای من دشوار است. من حقیقتا نمی توانم بفهمم احزاب و گروه های سیاسی ای که بخش عمده ای از هدف ها و شعارهایشان با هم یکی است چرا نمی توانند با هم به توافق برسند. در میان نیروهای چپ که شناخت بیشتری از آن ها دارم، هم این وضعیت وجود دارد و بسیار ناراحت کننده است.
در بررسی این ضعف – که در خارج از کشور بسیار چشمگیر است – فکر می کنم تبعات انقلاب بهمن یکی از دلایل عمده است. این انقلاب زخم ها و شکاف های عمیقی را در بین نیروهای سیاسی و از جمله نیروهای سیاسی چپ ایجاد کرد. احزاب و گروه های مورد نظر این سوال که به خارج از کشور تبعید شده اند، همه بازماندگان آن انقلاب هستند. نسلی که در این شکاف ها و حتی ایجاد زخم ها سهیم بوده است و متاسفانه نتوانسته است خود را از عواقب آن رها سازد. آن ها هنوز در احزاب سیاسی نقش عمده ای بازی می کنند.
علاوه بر آن ما اکنون با دو شکاف جدی مواجه هستیم که امر همکاری و ائتلاف احزاب سیاسی را مشکل می کند. یکی شکاف بین اصلاح طلبان و هواداران آن ها در اپوزیسیون از یک سو و نیروهای اپوزیسیون مخالف جمهوری اسلامی از سوی دیگر است. این شکاف به ویژه در سال های گذشته ضربات بسیار سختی بر پیکره ی نیروهای سیاسی کشور وارد کرده است. اصلاح طلبان و کل رژیم فعالانه و بسیار آگاهانه در جهت تعمیق این شکاف و منزوی کردن نیروهای مخالف جمهوری اسلامی کوشیده اند. شکاف دیگر که باز هم به نوعی به تبعات انقلاب بهمن بر می گردد شکاف بین جمهوری خواهان و سلطنت طلبان هوادار رژیم گذشته و چگونگی تنظیم مناسبات بین آن هاست. این ها عواملی هستند که مانع شکل گیری ائتلاف های بزرگ و مثبت در میان نیروهای سیاسی کشور می شوند. اما من تاکید می کنم که شاید نتوان همه ی پراکندگی ها را با این موضوعات توضیح داد. گاه فکر می کنم فرهنگ و منش ما ایرانیان با کار جمعی کمتر هماهنگی و هم خوانی دارد.
اخبار روز: مساله ملی در ایران یکی از آن شکاف های تاریخی در حال جوشش است و ما هر از گاهی شاهد سر ریز شدن خشم اعتراضی مردم در کردستان، آذربایجان، خوزستان و… هستیم. چپ چگونه می تواند بدون آنکه به چرخ پنجم جریانات ناسیونالیستی تبدیل شود بدبینی ها را برطرف و اعتماد مردم این مناطق را به خود جلب کند؟
ف. تابان: به نظر من بهتر این است روی این موضوع متمرکز شویم که جنبش های اعتراضی در سطح کشور باید چه سیاستی هایی را در پیش بگیرند تا در همه ی نقاط با هم پیوند بخورند و ضعف هایی را که در حرکات اعتراضی گذشته وجود داشته است، تکرار نکنند. پیش از این ما شاهد بوده ایم که حرکات اعتراضی در به اصطلاح «مرکز» کمتر مورد توجه بخش های «حاشیه» یا مناطق اتنیکی قرار گرفته و مبارزات سیاسی – اجتماعی این مناطق نیر پشتیبانی درخوری در نقاط مرکزی ایران نداشته است. من بحث هایی را که اخیرا در این زمینه صورت گرفته خوانده ام. به نظرم می رسد متمرکز شدن روی مسائلی نظیر این که آیا ما در ایران «مساله ی ملی» داریم یا نداریم، آیا ما «ملت» هستیم یا «ملیت ها»، هر چند ممکن است به جای خود لازم باشد، اما پاسخی به حل این معضل کنونی نمی دهد. واقعیت این است که مردمان مناطق پیرامونی و اتنیکی از ستم ها و تحقیرهای چندلایه ی سیاسی – اقتصادی – فرهنگی و اجتماعی رنج می برند. یک سری خواست های ویژه ای – از جمله و از برجسته ترین آن ها حق آموزش به زبان مادری – دارند که تا به حال در جنبش های عمومی نسبت به آن ها بی اعتنایی و حتی دشمنی شده و این نوع برخورد موجب ایجاد یک دیوار جدایی گشته است. نفی این ستم ها و تحقیرهای چند لایه بدترین کار است و به کینه جویی ها دامن می زند. هشدارهای مداوم نسبت به «تجزیه طلبی» نیز بر ارتفاع دیوار بی اعتمادی افزوده است. اگر قرار باشد من در این زمینه پیشنهادی داشته باشم آن است که مطالبات ویژه ی مناطق پیرامونی و به ویژه حق اموزش به زبان مادری هر کجا که امکان آن هست به فهرست مطالبات عمومی افزوده شود. حتی مشروعیت حق تعیین سرنوشت را هم می توان به این فهرست افزود. زیرا یک حق دموکراتیک است، صرف نظر از ان که در شرایط فعلی ما آن را مفید یا مضر بدانیم. سیاست چپ همواره تاکید بر برابری، نزدیکی و دوستی خلق ها و مردمان و متکی بر انترناسیونالیسم بوده است. اما هیج جا نباید زور را وسیله ی چسباندن مردمان مختلف به هم کرد.
این ها بخشی از مشکلات است. اما کارگران و زحمتکشان در همه جای ایران مشکلات و خواست های مشابهی دارند که آن ها را به هم پیوند می دهد. دیکتاتوری، غارت، فساد، فقر و انواع محرومیت های اجتماعی مرزهای اتنیکی نمی شناسد. به همین جهت آسیب دیدگان از این ساختار سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی بهتر می توانند زبان مشترک بیابند و راه های گفتگو و تفاهم و حرکت های مشترک را پیدا کنند. آن چه که می توان تاکید کرد این است که بدون یافتن این زبان و اقدام مشترک، چشم اندازی برای موفقیت وجود ندارد و دردها جدا جدا درمان نخواهد شد.
اخبار روز: سیاست چپ برای دفاع از مطالبات خود و جلوگیری از هژمونی جریانات راست بر روند تحولات آتی چه می تواند باشد، آیا چپ باید مستقل از سایرین عمل کند و یا آن که باید به دنبال سیاست اتحاد عمل با سایر نیرو ها باشد و در واقع مطالبات و گام های خود را با سایرین هماهنگ سازد؟
ف. تابان: هیچ جریان سیاسی در شرایط فعلی کشور ما نمی تواند به تنهایی بار یک مبارزه ی دموکراتیک و عدالت خواهانه را به دوش بکشد. سیاست اتحاد عمل نیروهای مختلف از ضروریات این مرحله از مبارزه است. این را کسی نیست که تایید نکند. در عرصه ی اجتماعی این به معنای ضرورب جنبشی متشکل از کارگران، زحمتکشان و تهی دستان و اقشار میانی جامعه است. در معنای سیاسی خود آن را می توان به معنای همکاری های سیاسی دانست. اما ائتلاف های سیاسی معمولا شکل نمی گیرند، اگر هم می گیرند با یک مشکل تازه برخورد می کنند و آن درک «هماهنگ» شدن با سایرین است. چپ ایران در مجموع خود انزوا طلب است و به همکاری و ائتلاف با سوءظن نگاه می کند. در جاهایی هم که عده ای از چپ ها وارد ائتلاف با نیروهای دیگر شده اند و یا کوشیده اند چنین ائتلاف هایی را شکل بدهند، معمولا با نتایج خوبی روبرو نبوده ایم. یک نمونه مناسباتی است که برخی چپ ها با اصلاح طلبان حکومتی ایجاد کردند. قرار بود که این یک رابطه دو جانبه و متکی بر همان تز معروف «اتحاد – انتقاد» باشد، اما بتدریج شاهد بودیم که این دسته از چپ ها چنان شکل اصلاح طلبان شده و به نسخه ی بدل آن ها تبدیل شدند که حالا شناخت آن ها از اصلاح طلبان اصلی دشوار شده است. نمونه ی دورتر در همین مقوله به سیاست «اتحاد – انتقاد» سال های اول انقلاب بر می گردد که فاجعه ها آفرید.
نمونه ی دوم مناسباتی است که برخی چپ ها با سلطنت طلبان برقرار کرده اند. در اینجا نیز شاهدیم که برخی از این چپ ها را دیگر نمی توان از پهلوی چی های دوآتشه تمیز داد. در بین معتدل ترها نیز به تدریج تاکید بر جمهوری خواهی طوری کم رنگ شده که گاه نمی توان تشخیص داد این چپ ها حقیقتا جمهوری خواه هستند یا نه. چپ خارج از کشور با یک مشکل عمومی مواجه است و این مشکل عمومی در بین این سازمان ها البته با شدت و ضعف عمل می کند. این مشکل عمومی که شرایط ملی و بین المللی به آن کمک کرده است، کمرنگ شدن وجه مبارزه ی عدالت جویانه، ضدسرمایه داری و سوسیالیستی در صفوف بخش بزرگی از آنها است. باید امیدوار بود جنبش دموکراتیک و عدالت خواهانه ی داخل کشور هشداری برای ما باشد و ما را با چنان پشتوانه نیرومند و غنی ای همراه سازد که بتوانیم با اتکا به نفس و اطمینان خاطر قدم در راه هر ائتلافی با هدف تقویت مبارزات دموکراتیک و عدالت خواهانه و تدارک آلترناتیوی برای سرنگونی جمهوری اسلامی بگذاریم.
چپ اگر هشیار باشد بیشتر از هر نیروی دیگری می تواند از این وضعیت به نفع سر و سامان دادن به خود و کمک متقابل به تقویت جنبش های اعتراضی دموکراتیک و عدالت خواهانه در کشور سود ببرد.
