فهرست نوازندگانی که زیر بمباران قرار گرفتهاند طولانی است، زیرا هر آهنگی که مینوازند پیامی را به جهان منتقل میکند و به آنها یادآوری میکند که فلسطین فقط یک سرزمین اشغالی نیست، بلکه میهنی پر جنب و جوش و سرشار از روحیۀ مقاومت است.
وقتی نغمه ها خاموش شدند
هدف قرار گرفتن نوازندگان در غزه
نویسنده : مجد ستوم
درسایت | مؤسسه مطالعات فلسطينی
ترجمۀ حماد شیبانی
زمانی که موسیقی در خیابانهای غزه طنین می انداخت، فقط یک تجمل یا سرگرمی نبود، بلکه داستانهایی بود که از زبان ساز روایت میشد، زبانی بیانگر وجدان مردمی که برای حفظ هویت فرهنگی و ملی خود هر روز با اشغال مبارزه میکنند. پلی بود که گذشته را به حال پیوند می داد.
بر اساس گزارش سالانه وزارت فرهنگ غزه، از مجموع 107 نوازندۀ ثبت نام شده غزه، 10 نوازنده در جنگ به شهادت رسیده اند و بقیه همگی به دنبال تجاوزات صهیونیست ها آواره شده اند، آنها این منطقه را ویران کرده اند. با این حال، واقعیت فراتر از اعداد و ارقامِ ثبت شده است و چهره های جدیدی را به صورت اسامی افراد گمشده اضافه می کند که نقش برجسته ای در غنی سازی صحنۀ موسیقی داشته اند.
این مقاله تنها در مورد اعداد یا آمار نیست، بلکه تلاشی است برای بازگرداندن چهرۀ برخی از این نوازندگان.
یوسف دواس: نوازنده و نویسنده ای که زندگی مردمش را با تار و کلام خود بیان می کرد.
او یک نوازندۀ ماهر گیتار بود که به خاطر عشقش به موسیقی معروف شده بود. عشق به موسیقی برای مردم غزه؛ مردمانی پر از امید، متأثر از جنگ، و سرشار از احساساتی که با اعداد و ارقام بیان نمی شود.
یوسف دواس در بسیاری از زمینه های دیگری که به دنبال نشان دادن طرف دیگر چهرۀ فلسطین بود، فعال بود. او آثاری داشت مانند «ما اعداد نیستیم»؛ او در مستندسازی رنج مردم فلسطین به دور از آمار و ارقام مشارکت داشت تا انسانیت مردم را نشان دهد. داستانهایی که مردم غزه در آن زندگی می کنند. او همچنین مقالهای نوشت با عنوان «بهای بیست سالی که ما از دست دادیم را چه کسی خواهد پرداخت؟»، و در آن به شرح رنج خانوادهاش در غزه پرداخت. نوشتههای او همچنین جنبههای دیگری از زندگی روزمرۀ مردم تحت اشغال را روشن میکند، مانند گزارش تکاندهندهاش دربارۀ خانوادهای که باغ میوۀ خود را در بمباران اسرائیل از دست داده است، و حکایت این که چگونه ناملایمات آنها را به امید ماندن در کنار هم گرد هم آورده است. این گزارش که او در سایت «حقایق فلسطین» منتشر کرد، به وضوح دیدگاه یوسف به زندگی و مرگ را منعکس می کرد، دیدگاه مردی سرشار از آگاهی عمیق از خطراتی که فلسطینیان با آن مواجه هستند.
او در نوشتن دربارۀ بسیاری از موضوعات بشردوستانه که در مقالات خود به زبان انگلیسی به آنها پرداخته بود، سرآمد بود و یکی از برجستهترین این روایتها، داستان عنان و ریما، زوجی از غزه که سفر درمانی سختی را تحت محاصرۀ اسرائیل پشت سر گذاشتند. این نوشته ها توانایی برتر او را در نظارت بر جزئیات احساسات انسانی در شرایط جنگی نشان می داد.
یوسف که زمانی جوانی بود که بازیگر بود و برای فلسطین می نوشت، در 14 اکتبر 2023 در یک حملۀ اسرائیل که خانه او را در شمال بیت لاهیا هدف قرار داد، همراه بسیاری از اعضای خانواده اش درگذشت. نوشته های او و طنین گیتارش، برای همیشه شاهدی زنده بر خلاقیت و عشق عمیق یوسف به فلسطین است.
محمود الجبیری: که از شادی می خواند و در جریان آوارگی هم ادامه می داد.
محمد الجبیری که با نام مستعار «النبتشی» شناخته میشود، نماد شادی و لبخند در نوار غزه بود، شادی در قلب مردم غزه که زیر بار محاصره و جنگ رنج می بردند. او به خاطر عشق به میراث کشورش و تعهدش به احیای آوازهای محلی فلسطین معروف بود.
در 16 اکتبر 2023، پس از آن که ارتش اشغالگر صهیونیستی ساکنان شمال غزه را با ادعای ایجاد کریدورهای امن و مناطقی که هدف ارتش قرار نمی گیرند، مجبور به حرکت به سمت جنوب کرد، محمد با هزاران غیرنظامی زیر بمباران و در یک سفر آوارگی خطرناک به حرکت درآمد. اما در این سفر اجباری هدف حملۀ هوایی خائنانۀ اسرائیل قرار گرفت و جان او را گرفتند. دوستان و دوستداران محمد با یادآوری صدای خنده های او که همه جا را پر کرده بود و آوازهایش که همیشه بار رنج را سبک می کرد، با درد و غم فراوان سوگوار او شدند.
الهام فرح: معلم موسیقی که در اثر خونریزی جان خود را از دست داد.
الهام فرح، معلم موسیقی، یکی از نامهایی است که در زمینۀ آموزش موسیقی مُهر خود را به جای گذاشت، او از خانواده ای غزه ای الاصل است و سالها نواختن ارگ، ویولن، آکاردئون را به جوانها آموزش داد. الهام حاضر به ترک غزه نشد و با وجود شرایط سخت نوار غزه تصمیم گرفت در آنجا بماند.
او به خاطر لبخندی که هرگز از چهره اش محو نمی شد و اشتیاقش برای پخش شادی از طریق موسیقی معروف بود. او برای دانشآموزانش آهنگهایی مینواخت که حامل پیامهای امید و استواری در مدرسۀ خانقاه لاتین بود. فعالیت او به مدرسه محدود نمیشد، بلکه در بسیاری از مناسبتها مثلاً در ماه رمضان و تعطیلات شرکت می کرد که باعث محبوبیت او در بین مردم شد.
الهام در 13 نوامبر 2023 در نزدیکی بیمارستان الشفاء، در شمال غزه، با اصابت گلوله های رژیم صهیونیستی مجروح شد. ساعاتی قبل از مرگش آخرین تماس تلفنی را با خواهرزادهاش گرفت و در حالی که روی زمین دراز کشیده بود به او گفت: “من در خیابان دراز کشیدهام و پاهایم را حس نمیکنم، من نمیتوانم حرکت کنم”. و این آخرین سخنان او قبل از مرگ بود. با وجود تلاشهای ناموفق بسیار برای رساندن کمکهای اولیه، به دلیل محاصرۀ بیمارستان با تانکهای اسرائیلی دسترسی به مجروحان غیرممکن شده بود.
لبنا محمود علیان: ویولونیستی که رؤیایش تکمیل نشد.
برای لوبنا محمود علیان، موسیقی همیشه بیش از نواختن ساز بوده است. برای او، راهی بود برای بیان هویت و شادی. در سنین پایین، اشتیاق او به موسیقی شروع شد، او نواختن ویولن را در کنسرواتوار ملی موسیقی ادوارد سعید آموخت و از مدرسۀ موسیقی غزه فارغ التحصیل شد؛ جایی که استعداد و توانایی قابل توجهی برای نواختن با تمام احساس از خود نشان داد.
لوبنا آرزو داشت به ارکسترهای فلسطینی، عربی و بین المللی بپیوندد تا صدای مردم فلسطین در مجامع بین المللی باشد. اگرچه او هنوز 14 سال هم نداشت، اما اشتیاق و جاه طلبی او نمایانگر توانایی کودکان فلسطینی برای به چالش کشیدن شرایط و ادامۀ تلاش برای بهتر شدن بود.
صبح روز سه شنبه 21 نوامبر 2023، لوبنا و خانواده اش در حملۀ هوایی اسرائیل به نصیرات، در خانۀ عمه او، به شهادت رسیدند. وی به همراه مادرش سالی موسی، پدرش محمود علیان و برادرانش زین، کنعان و ساری و همچنین بسیاری از بستگانش در آن حمله جان باختند؛ قتل عام.
لوبنا بخشی از نسل جدید نوازندگان حامل پیام امید بود. اگرچه خودش خیلی زود رفت، اما رؤیای او برای آینده ای بهتر برای فلسطین همچنان زنده خواهد ماند.
محمود مراد سقاالله: بین صنعت و ملودی
محمود مراد سقاالله نامی است که نسلها در غزه نه تنها به عنوان یک تاجر موفق، بلکه بهعنوان نمادی با استعداد و انساندوست تکرار می شود. بیش از پنجاه سال پیش، محمود یکی از اولین کسانی بود که در تجارت لوازم یدکی خودرو کار می کرد، زیرا او شرکت قطعات یدکی خودرو سقاالله را در جبلیه تأسیس کرد که در زمینۀ کلاچ و ترمز اتومبیل تخصص داشت.
اما زندگی او منحصر به تجارت متوقف نبود. او آهنگساز و شاعر بود و کلام و ملودیهایش شخصیتی ملی و انساندوستانه داشت، آهنگهایی برای مادر و ترانههای میهنی او بین مردم معروف بود، حتی ترانهای که به رئیس جمهور فقید یاسر عرفات تقدیم کرد و شخصاً از او در مقر مجمع پذیرایی کرد؛ در غزه پس از دریافت جایزۀ صلح نوبل. برای او، موسیقی نه تنها وسیله ای برای بیان سرزمینش بود، بلکه ابزاری بود برای زنده کردن امید در روح اطرافیانش.
او علاوه بر استعداد هنری، مربی فوتبال، شیرینیساز ماهر و عاشق کار و خلاقیت در زمینههای مختلف بود. در زندگی شخصی، پدری مهربان برای چهار پسر و دو دخترش بود و همۀ کسانی که او را میشناختند، او را دارای قلبی مهربان، شوخطبع و تمایل دائمی برای کمک به نیازمندان توصیف می کردند.
در 23 نوامبر 2023 در حالی که در خانهای در محلۀ الریمال جنوبی پناهنده بود، موشکهای اشغالگر خانه را هدف قرار دادند و جان او را گرفتند. او میراثی غنی از دستاوردها و خاطرات از خود به جای گذاشت.
اکرم العجله: نوازندۀ ضرب که با محاصره ساکت شد.
اکرم العجله نوازندۀ با استعداد سازهای کوبه ای بود که توانست میراث فلسطین را با آهنگهای مدرن ترکیب کند و درگذشت او حکایت دیگری از رنج مردم غزه دارد.
او در اواخر نوامبر 2023 در بیمارستان الشفاء شهر غزه، نه به خاطر بیماری، بلکه به دلیل محاصره توسط تانکهای اشغالگر اسرائیل در آن زمان که ارتش بیمارستان را از دارو و تجهیزات پزشکی محروم کرد، دار فانی را وداع گفت.
محمد ابوناجی: نوازندۀ عود که نغمه هایش با گلوله تک تیرانداز ساکت شد.
محمد ابوناجی، نوازندۀ عود که از موسیقی خود برای بیان درد و امید استفاده می کرد و برای خاطره و رویا می نواخت، تنها یک نوازنده نبود، بلکه شاهد این واقعیت بود که مردم غزه در محاصره و بمباران زندگی می کنند.
در ماه دسامبر، محمد پس از خطرناک شدن منطقه به دلیل بمباران مداوم، مجبور به ترک خانۀ خود در شمال غزه شد. نفسهای سنگین آواره ها در مدرسه ای که قرار بود پناهگاهی امن باشد، این را نمی گفت. با نزدیک شدن تانکهای اسرائیلی و محاصرۀ منطقه، مدرسه مملو از آوارگان شد و هر لحظه خطر بیشتر می شد.
حتی در داخل این دیوارها هم محمد در امان نبود. در 9 دسامبر مورد اصابت گلولۀ یک تک تیرانداز اسرائیلی قرار گرفت.
در روایتهای نزدیکانش آمده است که او همیشه می گفت موسیقی راهی بود تا از غزه به جهانیان بگوید و عشق مردمش به زندگی را با وجود درد. رنج به جهانیان نشان دهد. اما گلولۀ اشغالگر فرصتی به او نداد.
کمال دویک: ملودیهای آزادی در محاصرۀ تانکها
کمال دویک در سال 1960 در نوار غزه به دنیا آمد و یکی از مطرح ترین نامهای نوازندگی ویولن در غزه بود. از دهه 1980 و 1990، کمال نه تنها به دلیل مهارت برتر در نوازندگی، بلکه به دلیل توانایی اش در انتقال روح خود از طریق آهنگهایی که می نواخت، به چهره ای شناخته شده تبدیل شد. برای چندین دهه، کمال موسیقی الهام بخش و جان داری ارائه کرد و نقشی مهم به عنوان مربی در بسیاری از مراکز موسیقی ایفا کرده است.
کمال علیرغم تهدیدهای مستمر اشغالگر، حاضر به ترک خانه اش در بیت لاهیا نبود، منطقه ای که تانکها در حال محاصرۀ آن بودند. نوعی مقاومت خاموش در برابر اشغال. اما فرمان تخلیه جدی بود. با وجود شرایط غم انگیزی که در آن زندگی می کرد، به سرزمین خود وفادار ماند و با رسیدن گلوله های تانک به خانه اش، مجبور به ترک خانه شد، اما یک روز بعد به خانۀ ویران شده اش بازگشت. و در 29 نوامبر 2024 سرانجام هدف موشکی قرار گرفت که او را کشت.
شهادت او نه تنها یک ضایعه برای مردم غزه، بلکه یک ضایعۀ فرهنگی بود.
فهرست نوازندگانی که زیر بمباران قرار گرفتهاند طولانی است، زیرا هر آهنگی که مینوازند پیامی را به جهان منتقل میکند و به آنها یادآوری میکند که فلسطین فقط یک سرزمین اشغالی نیست، بلکه میهنی پر جنب و جوش و سرشار از روحیۀ مقاومت است.
3 ژانویه 2025
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
- “یوسف داواس… نویسنده و هنرمندی که توسط اشغالگران بمباران شد“. العربی الجدید”. 19/10/2023.
- “ادای احترام به یوسف ماهر دواس، کشته شده 14 اکتبر 2023: ما عدد نیستیم در سوگ مرگ یک دوست، همکار و یکی از اعضای خانواده عزیز“. ما عدد نیستیم. 16/10/2023.
- “او زندگی خود را وقف شاد کردن مردم غزه کرد، یکی از دوستان این هنرمند، محمود الجبیری، پس از شهادتش عزادار او شد (فیلم)“. “الجزیره زنده”. 10/18/2023.
- “محمود الجبیری هنرمندی که در حال فرار به سمت جنوب غزه بود بر اثر بمباران هواپیما کشته شد.“. “آسمان”. 10/16/2023.
- یاغی، امجد. “شهید الهام فرح… معلم موسیقی ساکن در قلب غزه«. «العربی الجدید». 5/12/2023.
- ““پروفسور الهام“…داستان یک زن فلسطینی که در خیابان های غزه خونریزی کرد و جان باخت.“. العربی”. 11/13/2023.
- “الهام شاد“. “ویکی پدیا”.
- فودا، بحیرا. “یک هنرمند فلسطینی و خانواده اش در حمله اسرائیل جان باختند“مصراوی” 28/11/2023.
- وب سایت وزارت فرهنگ فلسطین در فیس بوک. 27/11/2023.
- محمد، حافظ. “محمود مراد سقاالله“. فلسطینی ها عدد نیستند. 23/11/2023.
- “رصدخانه شیرین“.
- محمد ابوناجی هنرمند در بیت لاهیا در شمال نوار غزه بر اثر اصابت گلوله تک تیرانداز اسرائیلی کشته شد. “آسمان ها.” 12/10/2023.
- مصاحبه با صابرین الغول، عمه لوبنا علیان.
- مصاحبه با سامی استوم کارگردان و هنرمند تئاتر، دوست هنرمندان محمد ابوناجی، محمود سقاالله و کمال دویک.
- مصاحبه با صفا کمال دویک، دختر هنرمند کمال دویک.
حين صمتت الألحان: استهداف الموسيقيين في غزة | مؤسسة الدراسات الفلسطينية
